ОЮУ ТОЛГОЙ ОРДЫГ 20 ЖИЛИЙН ДОТОР ОЛБОРЛОЖ ДУУСГАХ УУ.

Оюу толгойн гэрээ гэж хэрүүлийн алим болсон зүйл. Гэтэл гадныхан танай гэрээ дэлхийд загвар болохоор сайн болсон гэнэ. Миний хувьд энэ гэрээ их сэжиглүүштэй байна. Үүнийг би нэг баримт түшин тайлбарлахыг хичээе.
Асуудал юунд байна вэ? Манай засгийн газар эрхэм төрийн түшээд маань гэрээндээ Оюу толгой дахь Монголын талын эзэмшил, оролцоо 30 жилийн дараагаас 50 хувь ба түүнээс дээш байж болохоор заажээ. Харин миний хувьд гадныхан манай оюу толгойн нөөцийг 30 жил ба түүнээс бага хугацаанд зөөн гаргах төлөвлөгөөтэй байгаа гэж бодож байна. Мэдээж ингэж бодох нь зүгээр нэг хардалт төдий зүйл биш болохыг хэд хэдэн үндэслэлээр тайлбарлая.
Хэдийгээр Оюу толгой Эрдэнэтийн нөөцөөс хэд дахин илүү нөөцтэй ч орчин үеийн техник, технологийн дэвшил тэрхүү нөөцийг одоогийн Эрдэнэт үйлдвэрийн ажилласан хугацаанаас  хэд дахин бага хугацаанд нөөцийг нь олборлон гаргах боломжыг бий болгосон.
Энэ нөхцөлд гэрээ байгуулсан хоёр тал маш үнэмшилтэй хариултыг бидэнд хэдэн янзаар өгч чадна. Бид итгэхээс өөр яахав. Гэхдээ усны нөөцийн талаар тэд тодорхой тайлбар хийхгүй байна. Оюу толгойн төсөл эхлэхээс дуусах хугацаанд гадаргын усыг ашиглах талаар нэг ч үг гарсангүй. Уг нь хэдэн жилийн өмнө бол яригдаж л байсан юм. Холбогдох мэргэжилтэн болон яамны зүгээс бид судалгаа хийж байна гэсэн жижүүрийн ганц тайлбартай.
Бодит байдал буюу газар дээрээ ямар дүр зурагтай байгаа талаар нутгийн хүний хувьд үгээ хэлье. Оюу толгой төсөлд  говьд байгаа газрын гүний усыг ашиглахаар олон цооног өрөмдөж байна. Тэрхүү цооногууд нь Оюу толгойгоос зүүн зүгт 60-80 км-ийн зайд байрладаг. Оюу толгойн мэргэжилтнүүдийн зүгээс нутгийн иргэдэд ямар мэдээлэл өгч байна вэ? гэвэл "Энд газар доор асар том далай бий. Тэр далайн усны нөөц асар их та бүхний ундаалдаг ус болох хөрсний усанд тань муугаар нөлөөлөх зүйл байхгүй. Учир нь газрын гүний усаа бид та бүхний хэрэглэдэг хөрсний уснаас 300-400 метрийн зайнаас олборлоно."
Гэвч Оюу толгой төсөл эхлээчгүй байхад малчдад маань эхний шинж тэмдэгүүд нь мэдрэгдээд эхэлж. Ухаандаа 1000 мал услахад шавхагддаггүй байсан худаг 200-300 мал услахад бүрэн шавхагддаг болжээ. Усны ундарга нь муудсанаас тэр. Одоо нутгийн иргэдийн дунд айдас хүйдэс тэнүүчлэж байна. Хэдэн тонн алттай байлаа гээд усгүй бол яаж амьдрах билээ тоглоом ч юм шиг шоглоом ч юм шиг. Усгүй цөлд хүн дусал усыг хэдэн тонн алтаар ч үнэлээд үнийг нь бараг дийлэхгүй гэж манай өвөг дээдэс ярилцсаар ирсэн. Говь нутгийн маань байгаль экологи тун эмзэг, жишээ нь газрын гүний усны нөхөн сэргээгдэх хугацаа нь 2000-1000000 жил байдаг гэсэн мэргэжилтнүүдийн тооцоо байна. Говийнхон бид газрын гүний ус болон хөрсний усаараа л ундаалдаг. Хангайнхан шиг гол, горхи, нуур, цөөрөм гэх мэт гадаргын ус бидэнд байдаггүй. Газрын гүний ус маань дуусвал бидний ус дуусна.
Харин монголын усны мэргэжилтнүүдийн тооцоо судалгаагаар одоогийн Оюу толгойн ус олборлож буй талбайн усны нөөц Оюу толгой төслийг 12-20 жилийн хугацаанд усаар хангахад хүрэлцэх аж. Гэтэл Оюу толгой төсөлд нөөц усны төлөвлөгөө алга.
Үүнээс харахад гадныхан Оюу толгой ордыг цаад зах нь 20 жилийн дотор олборлож дуусгахаар тооцоолсон байж болох нь гэсэн хардалт өөрийн эрхгүй төрдөг юм.
Засгийн газар маань бид 30 жилийн дараа Оюу толгойгоо эзэмшинэ гээд бидэнд тайлбарлаад байгаатай судалгаа, тоо баримт бас ажил нь зөрөөд байгааг анзаарахгүй байхын аргагүй. Арай ард түмнээ молигдоогүй байлтай. Гэвч ...

Уг нь монгол сайхан нутгаас маань эх авч урссаар харийн тэнгис далайг зорьдог олон сайхан гол, мөрөн бий. Өөрөөр хэлбэл манай улсад гадаргын усны нөөц хангалттай байна. Эдгээрийн усыг Оюу толгой төсөлд ашиглах бүтээн байгуулалтыг бид энэ төслөөр хамтад нь хийж чадвал Оюу толгой ордын нөөц дууссанч говьд жинхэнэ далай бий болж,  ус татах байгууламж үеийн үе, үрийн үрд маань үлдмээр шиг санагдана. Энэ бол хэн хэндээ хэрэгтэй бүтээн байгуулалт.
Наймаачдад эх орон байдаггүй гэдэг. Тэд бол наймаачид, бизнес хийгчид тэдэнд зөвхөн мөнгө, ашиг л хэрэгтэй. Бидний баялаг дуусахаар тэд өөр нэгнийг хайж одно. Харин бидэнд мөнгө олдоно гэвч эх орон минь, онгон дагшин байгаль нутаг минь олдохгүй шиг санагдана.
Би хувьдаа газрын гүний ус бүгд холбоотой байдаг зүйрлэх юм бол хүний цусны систем шиг гэж сонссон юм байна. Хүн цус алдвал түүнийг маш яаралтай тогтоохгүй бол удахгүй тэр хүн талийгч болдог. Яг үүн лугаа адил нэг газрын гүний усныг маш ихээр ашиглах нь бусад газрын гүний усны түвшин доошлох шалтгаан болдог гэж сонссон. Энэ хэрвээ үнэн бол говийн гурван аймаг цаашлаад бүх монголын гүний усны нөөцөд нөлөөлж мэдэх юм.

Бид нийгмээрээ "бүр" дэлхий нийтээрээ мөнгө, хөрөнгийг шүтсэн эрин үед амьдарч байна. Харин эрдэмтэд ирээдүйд хүмүүс мөнгөний төлөө нэг нэгнээ иддэг биш харин усны төлөө нэг нэгнээ хөнөөдөг болно гэж сануулсаар байна.
Гэтэл нутгийн малчид маань ус татарч, хур бороо багасаад байгаатай хурмаст тэнгэр, лус савдагаа аргаддаг уламжлалт аргаараа тэмцэж байна. Харамсалтай нь түүнээс нь илүү аймшигтай, хүний сэтгэлтэй, зөвхөн мөнгө, ашиг харсан гадныхан тэдний ирээдүйд санаа тавихгүй нь. Тэгээд хэн тэдэнд санаа тавих ёстой гэж ...

Арван хар нүглийн тухай дэлгэрэнгүй тайлбар оршвой.

Хүн ямар нэгэн зорилт тавьж зорилгоо хэрэгжүүлэхдээ янз бүрийн сайн муу үйлүүдийг хийдэг. Сайн муу үйлүүдийг тэр бүгдийг нэрлэнэ гэвэл тоочоод баршгүй. Гэвч бурханы сургаальд биеэр хийх 3, хэлээр хийх 4, сэтгэлээр хийх 3 нийт 10 муу үйл хийхийг хориглодог бөгөөд хэрэв хийсэн байвал түүнийг нүгэл үйлдлээ гэдэг. Хэрэв эдгээрийг хийхгүй тэвчиж чадвал буян хийлээ гэдэг. Ийм учраас арван муу үйлийг арван хар нүгэл, арван сайн үйлийг арван цагаан буян гэж нэрлэдэг байна.

Биеэр хийх 3 нүгэл гэвэл:

1.    Амьтны амь таслах

2.    Эс өгснийг авах

3.    Буруу хурьцах зэрэг болно.

Хэлээр хийх 4 нүгэл гэвэл:

1.    Худлаа хэлэх

2.    Хов ярих

3.    Ширүүн үг хэлэх

4.    Чалчих зэрэг болно.

Сэтгэлээр хийх 3 нүгэл гэвэл:

1.    Хомхойрох үзэл

2.    Үзэн ядах үзэл

3.    Буруу үзэл зэрэг болно.

Одоо биеэр хийх муу үйлийн тухай авч үзье.

Амь таслах: Энэ тухай “Тодорхой толь” хэмээх номд

“Амьтан болон төрөгсөд

Аминдаа хайртай тул

Асралт мэргэд биетэйгээ адилтгаад

Амь таслахыг сайтар цээрлээрэй” гэж бичжээ.

Үнэхээр амьтан болгон хүн, адгуус амьтан аминдаа хайртай бөгөөд өт хорхой, тарвага, зурманд хүртэл ойртоход амиа хамгаалаад зугтдаг. Амь таслах гэдэгт өөрөө амьтны амь таслахгүй ч гэсэн амьтны амь таслахад өрөөл бусдыг турхирсан бол бас нүгэлд ордог байна. Амь бол аливаагаас эрхэм гэдгийг ойлгож хүн 10 хар нүглийн нэг болох амь таслахыг өөрийн амьтайгаа зүйрлэж тэвчих хэрэгтэй гэж сургадаг. Амьтны амь бусниулахыг цээрлэснээр дараагийн бүх төрөлдөө урт удаан настай, удаан жаргалтай бие эрүүл сайхан амьдарна гэж үздэг.

Эс өгснийг авах: Монгол ардын сургаальд эс өгснийг авах талаар, “Эд таваар бүхэн Эзэндээ хайрлагдах тул Эрхэм мэргэд эргэцүүлэн бодоод Эм өгснийг авахыг эгнэгт цээрлээрэй” гэж сургажээ. Эс өгснийг авах гэдэгт хулгай дээрэм хийх, залилж авах, зээлж авсанаа үл өгөх, хадгалуулсан зүйлийг шамшигдуулах, луйвардах, худалдаа наймаанд элдэв башир арга хэрэглэх зэрэг багтах ажээ. Эс өгснийг авах хэмээх 10 хар нүглийн нэгийг тэвчиж явбаас заяа түвшин, сэтгэл амар, алдар хиргүй, дараагийн төрөлдөө эд баялагаар дүүрэн аж төрөхийн үндэс болдог гэж үздэг.

Буруу хурьцах: Хүсэл тачаалдаа дийлдэн буруу хурьцах буюу садар, самуун явдал гэдэгт хүч хэрэглэж хүнтэй хурьцах, бусдын эхнэр буюу нөхөртэй эр эмийн харьцаанд орох, ижил хүйстэнтэйгээ хурьцах, өөрийн төрөлтэй хурьцах, аарцаг салтаа, ам хошного, ар өгзөг зэрэгт болон аль нэг эрхтэн бус зүйлээр орлуулан хурьцах зэрэг болно. Мөн буруу хурьцах гэдэгт сүм хийд, сургууль цэцэрлэг, суварга шүтээний газар, хад чулуутай хазгай газар зэрэг хурьцахад зохисгүй газар хурьцал үйлдэх ордог байна. Мөн сарын тэмдэг ирсэн, жирэмсний сүүлийн сар, дөнгөж амаржсаны дараа, хавьтах боломжгүй өвчтэй байж хүнтэй хурьцах зэрэг бас багтдаг байна. Мөн завхайралд хүнийг уруу татсан хүн бас буруу хурьцалд ордог байна. Энэхүү нүглийг тэвчсэнээр бие эрүүл, зүс үзэсгэлэн, алдар яруу, нөхөд олон, хань ижил нь шалиг, завхай бус хүсэж байсан үнэнч шударга сайн эхнэр, нөхөртэйгээ учрах болно гэж үздэг.

Одоо хэлээр хийх 4 нүглийг авч үзье:

Худлаа хэлэх: Үнэний эсрэг тал худал бөгөөд худал үгийг хэлснээр хоромхон зуурын хэрэг бүтэх авч хотол олонд жигшигдээд хойших хэрэг нь үл бүтдэг байна. Худлаа ярихын санаа нь харснаа хараагүй болох, эсвэл хараагүй зүйлээ харсан болж бодит байдлыг өөрчлөх болно. Мөн өөрөө худлаа хэлээгүй боловч бусдаар худал хэлүүлэх бас ордог байна. Хамгийн аюултай нь худал хуурмаг бол гуйвуулж завхруулсан үнэн гэдгийг тунгаан бодож явах хэрэгтэй. Худал хуурмагийг тэвчсэнээр ирээдүйд өөрийг чинь хүн залилж, зэмлэж буруутгахгүй, бусдын худалд хууртагдахгүй, ихэс дээдэст доромжлуулахгүй сайхан амьдарна гэж үздэг байна.

Ширүүн үг: Ширүүн үг гэгч яахаараа хар нүглийн нэг болдог вэ? Гэвэл бусдын сэтгэлийг хямруулж, хорсол гомдлыг буй болгож, уурын мунхагийг төрүүлж, гэмгүй байсан хүнээр өдий төдий нүглийг үйлдүүлдэг ажээ. Өөрөө нүгэл үйлдээд, өрөөлийг нүгэл үйлдүүлдэг ширүүн үг буюу дайрч доромжлох, нэр хоч өгөхийг тэвчих хэрэгтэй. Гарал угсаа, бие махь бодь, ёс суртахуун, ааш зангийнх нь хувьд дутагдалтай холбоотой таагүй үнэн, худал үгээр дайрч доромжлох, чи сайнаа үзэхгүй харж л байгаарай гэх юм уу тарни шившлэг үйлдэх юм уу үйлдүүлэх зэрэг бол ширүүн үгэнд багтана. Хүмүүс биед нь гар хөл хүрэхээр чи зодлоо жанчлаа гээд сүржигнэдэг хирнээ өөрсдөө хүний сэтгэл руу дайрч давшилж үгээр зоддог боловч түүнийгээ юмын чинээ боддоггүй хүн олон байдаг. Энэ бол хэлээр үйлдсэн нүгэл гэдгийг “Тодорхой толь” хэмээх сургаалийн номд:

“Сэлмээр цавчваас бие өвдмүй Ширүүн үгээр дайрваас сэтгэл өвдмүй

Сэтгэл гэгч нь биеэсээ эрхэм тул Сэцэн ухаантан үл өгүүлмүй” гэжээ.

Мөн ардын зүйр цэцэн үгэнд:

Цохисны шарх бүтдэг Хэлсний шарх бүтдэггүй гэдэг.

Тийм учраас ширүүн үг, хараал зүхлээс бүр татгалзвал зохилтой. Харин түүний оронд туслах үүднээс загнаж байвал арай дээр. Өөдөө хаясан чулуу өөрийн толгой дээр гэгчээр ширүүн үг болон хараалын үгний хариу толгой дээр буудаг гэдгийг санаж ширүүн үгийг тэвчих аваас хүнээс муу үг сонсохгүй, хүнээр муулуулахгүй, доромжлуулахгүй, энэ насандаа жаргалтай хойт насандаа төрөл дээшлэхэд тустай гэдгийг санаж явах хэрэгтэй ажээ.

Хов ярих: Хов гэдэг үг нь монгол хэлний хоосон гэснээс гаралтай бөгөөд хов хэлнэ гэдэг нь хоосон, худал үгийг зөөх гэсэн утгатай аж.

Эвтнийг эвддэг, эвслийг тараадаг хов живийн хор нөлөөг сургааль шашдирт:

“Арга зальтай хов үгээр

Амраглан ханилагсдыг хагацуулах нь

Алсдаа өөрт тусгүй бөгөөд

Аливаа бүхэнд жигшигдмүй” гэжээ.

Эвтнийг эвдрэлцүүлж, элэг нэгтнийг дайсагналцуулах худал, үнэн нь мэдэгдэхгүй хоосон үг нь хов болно. Хов гэдэг нь хоёрыг холтгож, хонзонтны бахыг хангах хоосон зүйл гэдгийг ухаарч хов хэлэхгүй байх нь садан төрөл, сайн найз нөхөд, хань ижилтэйгээ эвдрэлцэж муудаж салахгүй, бусад хүн эсэргүүцэн босохгүй аз жаргалтай амьдарна гэж үздэг байна.

Чалчих: Ярих нь сонсохоос бага байгаасай гэж хүнд 2 чих нэг ам заяасан гэдэг. Чалчина гэдэг нь олонд тустай сайн үйл хийж, сайн үг хэлэх цагийг дэмий юманд барж, алтан цагийг хулгайлж байна гэсэн үг. Чалчих гэдэгт хэрүүл хийх, мууг нь дуудаж маргах, бярманы нууц тарнид баясах, ядарсан дуугаар гаслах, хашгирах, тоглоом шоглоом хийх, алиа марзан зүйл ярих, хаад түшмэд, ихэс дээдэс, лам хуврагтныг доромжлох, шоолох, хулгайч дээрэмчдийн муу үйлийг сайн болгож магтан ярих, галзуу солиотой юм шиг утга авцалдаагүй, учир холбогдолгүй, ёс суртахуунд харш зүйлийг ярихыг хэлнэ. Олон үг дэлгэх нь охорхон ухааны шинж гэдгийг ухан ойлгож, чалчих нүглийг тэвчих аваас хэлсэн үгэнд нь хэн боловч итгэж, хүндэлж хайрлаж, олондоо нэр хүндтэй, үргэлж дээдлэгдэх болно гэж үздэг байна.

Одоо сэтгэлээр хийх 3 нүглийг авч үзье:

Хомхойрох үзэл: Хорвоогийн хамаг муу бүхэн хомхойрох үзэл буюу шунаг зангаас үүсдэг. Шунах хомхойтохын гайгаар хүн төрөлхтөн ямар их гай гамшгийг амсаж байна. Шунах сэтгэлд автсанаар эх болсон байгаль дэлхийгээ хайр гамгүй сүйтгэж, бусдын нутгийг булаан эзлэх түрэмгий дайныг өдөөж, хүн хэмээх амьтны ариун сайхан бүхнийг түймэрдэж байна. Билэг сургаальд: “Эд таваарт хүсэл ихэдвэл Эцэстээ зовлон ирмүй Эрвээхэй хорхой зул дунд тачаагаад Эрхгүй түлэгдэх мэт” хэмээжээ.

Шунаг зан гэдэг нь бусдын эд хогшил, сайхан бүхэнд хорхойсох, хөрөнгө хогшил цуглуулах, өөрт байгаа зүйлсдээ сэтгэл үл ханах шуналтай байх, бусдын аливаа сайханд хомхойрхож минийх болоосой гэж бодох, өөрийн эд хогшилдоо маш их харам байх, шуналдаа хөтлөгдөн ичих нүүргүй болж гэм зэмийг ойлгохгүй болох зэрэг болно. Арван хар нүглийн нэг хомхой сэтгэлийг тэвчвээс эд агуурсаар баялаг, уур ундуугүй, сэтгэлийн амгаланг эдэлж хорвоогийн эрхэм дээд жаргалд хүрдэг ажээ.

Үзэн ядах үзэл: Үзэн ядах үзэл нь хорсох сэтгэлийг төрүүлдэг. Өшөө хонзон, атаа жөтөө, гүжир гүтгэлэг тэргүүтэн үүдэн гарч өрөөл бусдын баяр жаргалыг бусниулан сүйтгэдэг ажээ. Мөн бусдыг алж, хүлэхэд яадаг юм, эд хөрөнгө, эрүүл мэнд нь доройтоосой гэдэг бодол нь үзэн ядах нүгэл болно. Тэрхүү санаагаа гүйцэлдүүлбэл үйлдэл болно. Үзэн ядах үзэл нь зодож нүдэх зэрэг муу үйл хийлгэдэг байна. Хорсох сэтгэл гэдэгт ямар нэгэн учир шалтгаангүй юманд уурлах, жаахан хор хөнөөлд тэвчээр алдарч “энэ надад гай тарьсан” гээд түүнийг хорлох санаа төрөх, зүй бус зүйлд уурлаж муу санаа өвөртлөн түүнийг цаг ямагт бясалган бодох, энэ надад өс санаж байна  “үүнийг ягаад зодож, алж болохгүй юм бэ?” гээд түүнд бас хонзогнох, ичих нүүрээ умартан хорлох сэтгэлээ барих чадваргүй болж харааж зүхэх, өрөөл бусдад гаргасан хонзонг хань ижил, үр хүүхэд, ах дүү, амраг садан, найз нөхдөд нь гаргах зэрэг болно. Хорлох сэтгэлийн үр нөлөө нь юу болдогийг сургааль шашдирт:

“Хар хор ихэдвэл эл хариу нь өөрт ирмүй Галзуу зааныг дайсанд тавиваас харин гэдрэгээ хорлох мэт” хэмээн сургасныг бодож 10 хар нүглийн нэг болох үзэн ядах үзлийг тэвчвээс хүмүүс танд хор хүргэхгүй, үргэлж танд туслаж байх болно гэж үздэг байна.

Буруу үзэл: Үзэл буруутвал үйл буруудна гэдэг. Буруу үзэл гэдэг нь үгүйсгэх үзэл болно. Энэ нь шалтгаан, үр дагавар, үйл хөдлөл болон бодит оршихуйг үгүйсгэх байдлаар илрэн гарна. Тухайлбал: бидний дээр харуулаад байсан Бурханы сургаалийн гол үзэл баримтлал болсон зовлонгийн шалтгаан болох “би”-ийн хоосон биш чанарыг үгүйсгэх, нас барснаар бие, сэтгэл салаад сэтгэл нь 6 зүйл амьтан дээр төрлөө олдог, төрөл дээшилж доошлох нь хүний хийсэн үйлээс болдог гэсэн үйлийн үрийн хуулийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байх зэрэг бурханы шашны үзлийг буруутгах явдал болно. Буруу үзлээс болж дээр бидний авч үзсэн зовлонгийн үндэс болсон нисваанисын 5 хор боловсрон гардаг байна. Буруу үзэлд автваас сайн сайхан үйл үйлдэх үүд хаалга нь хаагдаж арван хар нүгэл рүүгээ хальтран ордог байна.

Ийнхүү 10 хар нүглийн нэг буруу үзлийг тэвчиж, үнэн үзэл, ариун бодлыг дээдэлж явбаас сайн үйл болж энэ насандаа зовлонгоос ангижирч жаргалд хүрч, хойт насандаа төрлөө дээшлүүлж зовлонгоо нимгэлэх төдийгүй 6 зүйл амьтныг үйлийн үрийн зовлонгоос ангижруулахад ач тустай, буянтай үйлс хийлээ гэж ойлгож болох нь байна.

Бурханы сургаальд 10 хар нүглийн бие болон хэлээр үйлдэх нүгэл нь сэтгэлийн үйлээс эхтэй гэж үздэг. Тийм болохоор сэтгэлийн муу үйлийг тэвчиж явах нь хамгийн чухал юм байна. Хүнд хөнгөн хэрэг гэж байдагтаа нэгэн адил нүглийг дотор нь бас хүнд хөнгөн гэж ангилдаг байна. Тухайлбал, амьтны амь таслах нь нүгэл боловч хүний амь хороох нь амьтны амь хороохоос их нүгэл болох, буга зааны зэрэг том амьтны амийг хороох нь хулгана, зэрэг жижиг амьтны амь хороохоос их нүгэл болох, биеэр хийх нүгэл нь хэлний нүглээс их болох зэрэг ажээ.

Дээр дурдсан арван хар нүглийг тэвчих аваас буян болдог байна.

Эх сурвалж: ASUU.mn /Арван хар нүглийн талаар илүү дэлгэрэнгүйг Буддын сургааль ном шаштираас үзэж болно. Энэхүү нийтлэлийг интернэтэд байгаа хамгийн дэлгэрэнгүй, ойлгоход хялбар нийтлэл гэж үзсэн тул нийтлэв/

Өөрийгөө зодоод уйлуулчихбал өөрийгөө би дийлчихнэ

Бусдыг дийлдэг хүнийг хүчтэн, Өөрийгөө дийлдэг хүнийг ухаантан гэнэ. Өөрийгөө ялсан ялалт л жинхэнэ ялалт гэх мэт өөрийгөө ялах, ухаарах, таньж мэдэхтэй холбоотой өчнөөн олон сайхан үгс байдаг. Та ч гэсэн үүнээс өөр энэ чиглэлийн нэлээд хэдэн онч мэргэн үгийг нэрлэчих биз. Миний мэдэхийн би энэ үгийг бараг бичиг үсэг тайлагдсан цагаасаа уншиж мэдсэн, цээжилж сурсан юмдаг. Гэвч жинхэнэ утга учрыг нь сайн ойлгодоггүй байж. Тодруулбал өөрийгөө дийлнэ гэдгийг нь. Ухаандаа бяцхан гайхаад өнгөрсөн хэрэг. Юмны учир мэдэхгүй жаахан хүүхэд байхдаа би өөрийгөө дийлнэ гэдгийн нарийн учрыг иймэрхүү байдлаар ойлгож байлаа. Тэр үед ялж дийлнэ гэдэг бол минийхээр муудсан нэгэнтэйгээ гар зөрүүлж /зодолдож/ дийлвэл уйлуулах эсвэл дийлдвэл өөрөө уйлах тухай ойлголт л байлаа. Тэгээд хүн өөрөө өөрийгөө дийлнэ гэдэг чинь өөрөө өөрийгөө зодож уйлуулах хэрэг үү гэсэн гэнэн бодол толгойд орж ирдэг байв. Өөрөө өөрийгөө зодоод уйлуулчихбал өөрийгөө би дийлчихнэ.
Үнэндээ өөрийгөө ялан дийлнэ гэдэг бол иймэрхүү ойлголт огт биш гэдгийг би 20 нас гарч байж л ойлгосон юм. Өөрийгөө ялан дийл гэдгийн утга учрыг бүрэн ойлгохын хамгийн эхний алхам бол өөрийгөө таньж мэдэх юм. Эртний Грекийн нэгэн сүмийн үүдэнд өөрийгөө таньж мэд гэж товойлгон сийлсэн байдаг байж. Өөрөөр хэлбэл өөрийгөө бүрэн дүүрэн таньж мэдсэн хүн өөрийгөө ялан дийлэх боломжтой болох юм. Би хэн бэ? Надад ямар ямар сайн болоод муу чанарууд байгаа вэ? Уурын мунхаг, хүсэл тачаалаа би хянаж чадах уу? Өөрийнхөө залхуу хойрго, санаачлага идэвхгүй, аймхай хулчгар зангаа би мэдэрч чаддаг уу? Сэтгэлээр унаж гуниж гутрах үеээ би мэдэж чаддаг уу гэх мэт олон асуултанд өөрийгөө таньж мэдсэн хүн төвөггүй хариулж чаддаг.
Энэ түвшинд хүрсэн хүн сая өөрийгөө ялан дийлэх бололцоотой болно. Би сайн хүн юм уу муу хүн юм уу? Тийм бол би өөрийн сайн чанаруудаа яаж илүү хүчирхэг болгох вэ? Эсрэгээрээ муу чанаруудаа хэрхэн үгүй хийж багасгах вэ? Уур мунхаг, хүсэл тачаалаа хэрхэн яаж ялан дийлэх вэ? Өөрийнхөө залхуу, идэвх санаачлагагүй, хулчгар зан араншиндаа би дийлдэхгүй байж сурсан уу? Сэтгэлээр унах, гутрах үеээ би мэдэрч таньж түүнээсээ яаж гарах улмаар яаж үүнээс сэргийлэхээ мэддэг тэр мэдлэгээ амьдралд хэрэгжүүлдэг болсон уу гэх мэт асуултанд төвөггүй хариулж чаддаг болсон хүн өөрийгөө ялан дийлж эхэлдэг. Аливаа зүйлийг мэдэх нэг хэрэг, мэдсэн мэдлэгээ амьдралд хэрэгжүүлнэ гэдэг бол өөр хэрэг. Өөрийгөө ялан дийлнэ гэдэг бол хялбарчилбал ийм л ойлголт.
Жишээ авъя: Архи бол эрүүл мэндэд муу, ер нь бол сархад савнаасаа бусдыг дийлдэг гэж ярьдаг муулдаг. Гэвч түүнийг хүмүүс хэрэглэсээр уусаар л байдаг. Архийг уусан, уудаг хүмүүс мэдээж өөрсдийгөө зөвтгөх өч төчнөөн шалтгаан хэлнэ. Архи бол идээний дээж, монголчууд архийг хүндлэн дээдэлж хүндтэй хүндээ өгдөг байсан, тохируулж хэрэглэх хэрэгтэй гэх мэтээр ...  өөрсдийгөө түмэн янзаар зөвтгөж байдаг. /Дашрамд хэлэхэд өдөрт 30 гр архи уух нь л зохистой хэрэглээ харин түүнээс хэтрүүлэн хэрэглэсэн ямарч тохиолдолд архи хортой болдог тухай би Эрүүл мэндийн нэгэн сэтгүүлээс уншсан гэдгээ дуулгая/
Ямарч нөхцөлд архи уудаггүй үгүй ядахад өдөрт 30 граммаас хэтрүүлдэггүй хүнийг би өөрийгөө ялсан хүн гэж хэлнэ. Нэг тиймэрхүү зүйлийг л өөрийгөө ялан дийлэх гээд байгаа юм даа. Энэ бол энгийн нэг л жишээ. Мэдээж залхуу зан, атаач, худалч, хулгайч гэх мэт төрөл бүрийн олон муу чанаруудаа таньж мэдээд түүнийгээ дахин гаргахгүй байж чадсан бүх л тохиолдлыг өөрийгөө ялж дийлсэн гэж хэлнэ.
Хөгжилтэйгээр зүйрлүүлж хэлэх юм бол өөрийгөө таньж мэднэ гэдэг нь нэгдүгээр ангиа төгсөхтэй адил зүйл харин өөрийгөө ялан дийлж сурвал хоёрдугаар ангиа төгслөө гэсэн үг. Анги дэвшүүлэх шалгалтыг амьдрал өөрөө авна. Шалгалтанд та хэнээс ч хуулах бололцоогүй дан ганц өөрийн сурсан мэдсэнээрээ л шалгалт өгдөг. Зарим нь амьдарлаа дуустал нэгдүгээр ангид сурдаг боловч түүнийгээ ч төгсөж чадалгүйгээр бурханы орон руугаа явдаг гэдэг. Хэн ч хэзээ ч шууд л хоёрдугаар ангид элсэн ордоггүй тэгэхээр өөрийгөө таньж мэдэж өөрийгөө ялан дийлнэ гэдэг нь нэг нь нөгөөгүйгээрээ байх бололцоогүй нэгэн цулын хоёр бүрэлдэхүүн юм.
Их эзэн Хаан Чингэс маань "Эхлээд биеэ зас дараа нь гэрээ зас, түүний дараа төр улсаа зас" гэж сургасан байдаг. Би бодохдоо "биеэ зас" гэдэг сургаалиараа дамжуулан үр хойчдоо эхлээд өөрсдийгөө таньж мэдэж, өөрсдийгөө ялан дийлж сур гэж гэрээсэлсэн юм болов уу гэж боддог юм. Үүнийг мэргэн уншигч та гэгээн оюундаа тунгаан бодно биз ээ.
Жич: Энэ бичлэгийн маань жинхэнэ нэр нь түрүүний нийтлэлийн төгсгөлд амласан ёсоор "Өөрийгөө ялан дийл" гэдэг нэртэй боловч илүү сонирхолтойг нь бодож дээрх нэрийг өгөв.

Б.Оюунсуртал

Сонгох уу? Олох уу?

Хүмүүс сонголтын тухай их ярьдаг. 10 жилийн хүүхдүүд ямар мэргэжил сонгох вэ? Ганц бие хүмүүс ханиа хэрхэн сонгох вэ? Улс төрийн сонгууль болоход сонгогчид аль намыг сонгох вэ?  гэх мэтээр түмэн янзын сонголтын тухай асуултын зөв хариултыг хайцгааж байдаг. Тэгээд ямар нэгэн сонголт хийдэг. Зөв сонголт хийх тухай эх адаггүй яриа үүнээс улбаалан хөвөрдөг. Зарим нэг нь нөгөөдөө зөв сонголт хэрхэн хийх тухай ярьж өгч байхыг та харсан л биз. Би ч хүмүүстэй энэ талаар ярилцдаг. Гэвч сонголт гэгч маань дэндүү өрөөсгөл ойлголтыг хүмүүст өгөөд байгааг зарим хүмүүс анзаарахгүй байна. Сонголтын тухай ойлголт эдийн засгийн ухаанд их хэрэглэгддэг. Манайхан орчуулахдаа  дан ганц сонгох гэдэг утгаар нь хадмалдаж орчуулсанаас болсон уу ямартайч ихэнх хүмүүс энэ утгаар нь голдуу ойлгож хэрэглээд байх шиг. Мэдүүштэй нь сонгох гэдэг энэ үг зөв олох гэдэг утгийг давхар агуулдаг юм. Миний хувьд олох гэдэг утга дээр нь илүү төвлөрөх нь зөв гэж боддог. Жишээ нь: Олон хүүхдүүд мэргэжлээ хэрхэн зөв сонгох вэ? гэдэг. Хүн гэгч амьтан бүхнийг хийх чадвартай төрдөггүй юм. Ухаандаа бүгд дуу дуулах авъяастай төрөхгүй буюу арилгасан сонгино шиг бүгд адилхан чадвар, биеийн өндөр, үсний өнгөтэй байдаггүй учир нь хүн бол байгалийн бүтээгдэхүүн. Байгаль ямарваа зүйлийг бүтээхдээ хэзээ ч дахин давдагдашгүй байх  цор ганц хувийг л бүтээдэг.

Тэгэхээр бүх мэргэжил хүн бүрт таарч тохирно гэж үгүй дуучин хүн дуу дуулах авъяастай байж гэмээнэ сая жинхэнэ дуучин болно. Төрөлхийн л инженерийн ур чадвар өөрт нь заяагдсан байж гэмээнэ нь сая бусдаас сайн инженер болно. Нэг түгээмэл асуулт байдаг аугаа хүнийг бий болгодог уу эсвэл аугаа хүн байгалиас өөрөө төрдөг үү гэсэн асуулт. Би бол энэ асуултанд аугаа хүн төрдөг бас түүнийг бүтээдэг гэж хариулна. Хулганад нэг  кило ачаа зүүгээд үзвэл хөдлөхгүй сарвагнаад л байх болов уу. Харин Зараа бол дажгүй яваад байж мэднэ. Сарлаг бол нэг кило ачааг байгаа үгүйг нь мэдэхгүй шахам л явна. Нэг номон дээр нэг залуу ингэж бичсэн байж билээ. "Би байдаг бүх хүч чадал, ухаан бодлоо дайчлан бүхэл бүтэн таван цаг бодож байж нэг бодлогын хариуг гаргаж байхад миний өрсөлдөгч ердөө л хагас цагийн дотор нөгөө бодлогын хариултыг гаргачиж билээ. Тэр үед л би математикт  хол явахгүй юм байна гэдгээ ойлгож билээ гэж дурссан байдаг" Яг үүний нэгэн адилаар та өөртөө тохирох мэргэжил, ажил, хань ижил бас улс орноо хөгжүүлж чадах бодлогыг "олох" учиртай. Олох гэдэг үгийг би маш их онцолж байгааг та анзаарч байгаа үнэндээ ихэнх хүн ямарваа нэг сонголт хийх гэж байгаа юм шигээр сэтгэдэг. Харин эсрэгээрээ ямар нэгэн маш чухал зүйл олох гэж байгаа юм шигээр сэтгэдэггүй. Яг л дэлгүүрийн лангуун дээр ирээд бүх гутал өөрт нь таарах юм шиг л аяглана. Тэгээд илүү гоё харагдсаныг нь ч юм уу за нэг тиймэрхүү "шинж чанар" дээр нь үндэслэж байгаад сонголт хийх тухай бодоцгоодог. Дэлгүүрээс өөртөө хувцас авах гэж байгаа үед ингэж бодох нь зүй ёсных байх харин өөрийнхөө цаашдын амьдрал хувь заяатай холбоотой асуудалд ингэж хандаж болох уу. Үгүй дээ тийм биш ялангуяа амьдарлынхаа хувь заяатай холбоотой асуудлыг шийдэх гэж байгаа бол та хэзээ ч ийм байдлаар асуудалд хандаж болохгүй. Та бол цор ганц бөгөөд танд тохирох мөн л цор ганц   зүйл  бий. Тэр нь юу ч байж болно мэргэжил, хань ижил гэх мэт. Зөвхөн өөртөө тохирох эдгээр зүйлсээ та олох ёстой болохоос дэлгүүрт байгаа юм шигээр дуртайгаа авна эсвэл хамгийн сайныг нь сонгоно гэдэг ч юм уу тухайн үед таалагдаж байснаар нь ямар нэгэн сонголт хийчихвэл та алдаа гаргах магадлалтай. Бүр маш өндөр магадлалтай гэж би хэлмээр байна.

Хичээл зүтгэл бол хүний амжилтын үндэс гэдэг нь маргаангүй. Үүн дээр төрөлхийн авъяас чадварыг нэмбэл ямарч хүн аугаа хүн болно. Өөрийгөө таньж мэд гэж эртний Грекийн нэг сүмэн дээр бичсэн байдаг байж. Энэ үг одоо хүртэл үнэ цэнээ алдсангүй нэлээн дээхэн хөгжмийн зохиолч Жанцаноров гуайн ярилцлагыг сонсож байхад Жанцанноров гуай "Би бол өөрийгөө олсон хүн" гэж билээ. Өөрийгөө олсон хүн гэдэг бол өөрийгөө мэдсэн таньсан хүн юм. Манай их эзэн Чингэс хаан үр хойчдоо гэрээслэхдээ "Биеэ зас" гэж хэлж. Энэ үгний далд нэг утга нь өөрийгөө ол гэсэн утгатай юм болов уу гэж би боддог. Бидэнд сонгохоос илүүтэйгээр  олох зүйл маш их бий. Тийм учраас би амьдрал бол сонголт биш харин ололт гэж боддог. Хэрвээ Эйнштэйн амьд байсан бол "Миний амьдрал, амжилт бол цагаа олсон маш олон зөв "ОЛ-ОЛ-Т"-ууд мөн. Ээдээ хүүхдүүд минь сонгохоосоо илүү олох нь л чухал юм шүү" гэж хэлэх байсан байхаа. Хамгийн наад зах нь өөрсдийгөө олох ёстой шиг.

Хамгийн сүүлчийн өгүүлбэр буюу асуулт. Та одоо сонгомоор байна уу? Олмоор байна уу?

/Өөрийгөө ялан дийл. гэдэг үг ямар учиртай үг болохыг одоо л ойлгож байна./ дараагийн нийтлэлд ...

Оюутны эссэ

Таны ирээдүйн зорилго болон та сургуулиа төгсөж ирээд өөрийн аймагтаа ямар чиглэлээр ажиллаж юу хийхийг мөрөөддөг тухайгаа бичнэ үү? сэдвээр бичсэн нэгэн оюутны эссэг нийтэлж байна.

Хөдөө орон нутагт ажиллана гэдэг бахархалтай зүйл ялангуяа өөрийн өсч төрсөн төрөлх нутгийнхаа хөгжил цэцэглэлтэнд өөрийн гар биеэрээ оролцох нь бидний бахархал амьдарлын маань утга учир байх учиртай. Гэвч миний үеийн олон залуучууд хот болон хүн ам ихээр төвлөрсөн суурин руу тэмүүлж илүү таатай амьдарлын нөхцөл ая тухтай, амар хялбар амьдрах орчинд татагдан хотын амьдарлыг илүүд үзсээр байна. Хэдийгээр хотын амьдрал нь хөдөө орон нутгийн амьдралын орчин нөхцлөөс илүү сайхан амьдрах нөхцөлтэй нь үнэн боловч цэвэр агаар байгаль, экологийн цэвэр хүнс, амгалан тайван хүнлэг зан чанар бүхий хүмүүс зэргээрээ хотын амьдарлын нөхцөлөөс хөдөө нутаг илүү сайн сайхан амьдралтай  гэж би боддог.

      Миний мэргэжил бол хөдөлмөрийн багш. Хөдөө орон нутгийн иргэд бидний хувьд эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, түүнийгээ зах зээлд борлуулах тал дээрээ одоог хүртэл ахиц дэвшил гаргаж чадахгүй л байна. Зах зээлийн эдийн засгийн өнөөгийн үед хэрэглэгчдийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, түүнийгээ амжилттай борлуулах нь хамгийн чухал  байдаг билээ. Манай хичээл нь хүүхдүүдийг бага наснаас нь буюу дунд сургуулийн орчноос нь эхлэн хөдөлмөрч, бүтээлч, аливааг бүтээн бий болгох сэтгэхүйтэй болгон хүмүүжүүлэхэд чиглэгдэж ийм сэтгэлгээг хүүхдэд төлөвшүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлдэг. Энэ утгаараа манай хичээл сургалт, энэ чиглэлийн боловсролыг олгодог багшийг бэлтгэх хөгжүүлэх нь орон нутгийн хөгжилд оруулах томоохон хөрөнгө оруулалт болно гэж би бодож байна.

      Би мэргэжлээрээ сурч төгсөөд орон нутагтаа ирж ажиллана. Орон нутгийнхаа дунд сургуульд багшилж ирээдүйд улс эх орон хөдөө нутгийнхаа хөгжил цэцэглэлтэнд хувь нэмрээ оруулсан үйлдвэрлэгч, зохион бүтээгч, хөдөлмөрч бизнесмен иргэдийн шинэ үеийг төлөвшүүлэх, хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахыг хүсэж байна. Энэ бол төрөлх нутгийнхаа хөгжил цэцэглэлтэнд оруулах миний өөрийн хувь нэмэр минь гэж бодож байна.

Энэрэн нигүүлсэх нинжин сэтгэл гээч чинь ямар тустай юм бэ?

Бурхан Будда-гийн сургааль, үзэл санааг ойлгохыг хичээж оролдож  л байна. Тэр нэгэнтээ миний үзэл санаа 2500 жилийн дараа миний номлосноос өөр болж хүмүүс ойлгохгүйгээсээ болж үзэл санааг минь үл тоох болно гэж хэлж байсан гэдэг. Түүний нэг үгнээс ишлэе.
"Хүмүүс өгөөмөр нинжин сэтгэлгүй байдаг нь энэ орчлонд муу муухай зүйлс оршин байдагийн үндэс юм" Будда.
Би саяхан нэг кино үзлээ. Тэр кинон дээр алтан гарт Санка хочтой нэгэн хулгайч бүсгүйгийн тухай гардаг. Үйл явдал нь 19-р зууны сүүл орчимд болно. Тэр бүсгүй 2 хүүхэдтэй. Туйлын ядуу амьдралтай еврей бүсгүй боловч тун ухаалаг. Олон удаагийн хулгайн үйлдэл, зохион байгуулалттай гэмт хэргийн бүлэглэлийг үндэслэсэн гэх мэт өөрийнх нь үйлдсэн гэмт үйлдэлүүдийнх нь төлөө түүнд ял тулгадаг. Тэр шүүх хурал дээр өөрөө өөрийгөө өмгөөлдөг юм. Тэр бүсгүйн дүрд тоглосон жүжигчин бүсгүй тун чадварлаг дүрээ бүтээж байсан шүү.
Тэр шүүх хурал дээр ингэж хэлдэг юм. Нэг иймэрхүү маягаар сийрүүлэе. "Би хоёр хүүхэддээ маш их хайртай. Бүүр маш их, хүүхдүүдээ өлсгөхгүйн тулд би хулгай хийж эхэлсэн. Би ердөө л амьдрахын тулд энэ ажлыг /хулгай/ хийдэг. Бүх хүмүүс амьд байхын тулд, цаашилбал аз жаргалтай, элбэг хангалуун амьдрахын тулд л ямар нэгэн юм хийдэг шүү дээ. Би ердөө ажлаа л хийсэн тийм учраас би өөрийгөө гэм буруутай гэж үзэхгүй байна. Намайг ядарч туйлдаж, өлбөрч үхэхээс наагуур гуйлга гуйж, бусдын гарыг царайчилж явахад энд сууж байгаа эрхмүүдээс нэг нь ч ганц ч болтугай рубль надад өгөөгүй юм шүү" гэж хэлдэг юм. Шүүх хурлын танхимд тэр хотдоо л баян тансагт тооцогдох хүмүүс байсан ба тэд бүгд Санкагийн хохирогчид болцгоосон байв. Тэдний дотор Санкагийн төрсөн эгч нь гэх нэгэн баян авгай улаан цайм дүүгийнхээ эсрэг мэдүүлэг өгөөд зогсож байдаг байгаа. Санка тэднээс гуйж авах гээд болоогүй учир гуядаад /хулгайлаад/ авчихсан хэрэг.
Энэ дүр зургийг хараад бурхан Будда-гийн "Хүмүүс өгөөмөр нинжин сэтгэлгүй байдаг нь энэ орчлонд муу муухай зүйлс оршин байдагийн үндэс юм" гэж хэлсэн үгийнх нь утгийг ойлгох шиг болсон. Та жаахан бодоод үзээрэй л дээ.

Эйнштэйны амьдарлын 10 зарчим /Залуу хүмүүст маш хэрэгтэй сургааль/

1.    Сониуч зандаа хөтлөгд. Ямар зүйл чиний хорхойг хүргэж, сониуч занг чинь өдөөдөг вэ? Тэр сонирхсон зүйлдээ үнэн сэтгэлээ зориулах хэрэгтэй.

2.    Цөхрөшгүй зан гэдэг бол үнэлж баршгүй эрдэнэ юм. Та тэсвэртэйгээр бүхнийг давж, зорьсон зогсоолдоо хүрч чаддаг уу? Шуудангийн маркийг бодоод үз дээ. Түүний үнэ цэнэ нь дугтуйн дээр наасан үеэс эхлэн зорьсон газраа очин захидлыг задлах хүртэл байдаг.

3.    Одоо цагт анхаарлаа хандуул. Ухаанаа төвлөрүүлэх эсэхээс л амжилт, алдаа хоёрын ялгаа гардаг юм шүү.

4.    Төсөөлөл хамгийн хүчтэй. Төсөөлөл дотор бүгд бий. Энэ бол ирээдүйн одоо цаг юм. Төсөөлөл бол мэдлэгээс илүү чухал шүү. Оюун ухааны мөн чанар нь хэр их зүйл мэддэгээс бус, харин хэрхэн амжилттай төсөөлж чаддагаас л хамаарна.

5.    Алдаа гарга. Алдаа гаргаж үзээгүй хүн бол хэзээ ч шинэ зүйл туршиж үзээгүй гэсэн үг. Алдаа гаргахаас хэзээ ч бүү ай. Алдаа гэдэг бол хараахан уналт, бүтэлгүйтэл биш. Ямар нэгэн том амжилтанд хүрэхийн тулд хүмүүс доод тал нь гурван удаа алдаа гаргадаг гэнэ.

6.    Өнөөдрөөр амьдар. Чиний ирээдүйн эхлэх цэг бол яг одоо чиний байгаа “одоо цаг” чинь шүү дээ. Одоо цагийг  өчигдөр юмуу маргаашаар сольж болохгүй.

7.    Үнэ цэнийг бүтээ. Хичээл зүтгэл чинь амжилт авчирснаас үнэт зүйл үлдээх нь илүү чухал. Зөвхөн амжилт гаргахын төлөө цагаа бүү үр. Үүний оронд үнэт зүйл бүтээхэд цагаа зарцуул. Хэрэв чи үнэ цэнэтэй нэгэн болчихвол, амжилт араас чинь аяндаа хүрээд л ирнэ.

8.    Өөр үр дүн үзнэ гэж бүү найд. Нэг зүйлийг дахин дахин хийж өөр өөр үр дүнд хүрэхээр оролдох нь жинхэнэ тэнэглэл. Чи нэг зүйлийг өдөр бүр хийснээр өөр үр дүнд хүрч чадахгүй.

9.    Мэдлэг туршлагаар бий болдог. Мэдээлэл бол хараахан мэдлэг биш. Мэдлэгийн цорын ганц эх үүсвэр нь туршлага л байдаг. Ямар нэгэн асуудлаар чи хэн нэгэнтэй ярилцаж болно л доо. Гэхдээ тэрхүү хэлэлцүүлэг нь зөвхөн онолын талын ойлголтыг л өгнө. Тухайн асуудлыг мэдье гэж бодож байгаа бол туршлага хуримтлуулах хэрэгтэй.

10.  Дүрмийг нь сур тэгээд илүү сайн тогло. Чи тоглоомын дүрмийг сурах хэрэгтэй. Бүх зүйлсийг хураангуйлаад чиний хийх ёстой хоёрхон зүйл байна гээд төсөөлөе. Тэгвэл хамгийн эхний зүйл нь чи тоглох гэж байгаа тоглоомынхоо дүрмийг сайн сурах. Энэ нь хамгийн чухал. Дараа нь харин хэнээс ч илүү тоглохыг чармайх хэрэгтэй. Хэрэв чи хоёуланг нь хийж чадвал, амжилт чинийх.

Тодорхойгүй байдлаас тодорхойд

Тодорхойгүй байдал ямагт бэрхшээл учируулдаг. Гэвч жинхэнэ удирдагч хэзээ ч үүнийг бэрхшээл гэж үздэггүй. Учир нь бүх юм тодорхойгүүгээс тодорхой болдог. Зорилго чинь харин тэр тодорхойгүй асуудлын чинь цаана байх ёстой. Зорилгодоо хүрэх хүсэл хэдий чинээ их байна төдий чинь ээ зам чинь тодорхой болно. Тиймээс та зоригтой урагшил.

Эрүүл амьдарлын 3 тулгуур /Гуравдугаар хэсэг/

/Эхний хоёр хэсгийг урьд нийтэлсэн/

Гуравдугаар хэсэг: Зөв хооллолт чухал

Эм бол хоол байх ёстой. Хоол бол эм байх ёстой гэж эртний нэрт эмч Гиппократ хэлснийг одоо л нэг юм хүн төрөлхтөн ойлгож эхэлж байна. Зөв хооллолт бол эрүүл амьдарлын хамгийн чухал хэсэг юм.

Монголчууд эрт үеэс хооллох хоолоо зохицуулж идэх аугаа соёлтой байсан бөгөөд эрс тэс уур амьсгалтай учир өвөлдөө мах идэж харин зундаа цагаан идээгээр ходоод гэдсээ цагаашруулдаг ухаалаг хооллох соёлтой ард түмэн байж.

Харин өнөөгийн бид бол нохойноос өөрцгүй амьдрагчид аж.

Дандар маарамба сургахдаа”нохой шиг бүү амьдар” гээд харамсалтай нь ихэнх хүмүүс нохой шиг идэж, нохой шиг амьдарсаар үхдэг гэжээ.

Зөв хооллолтын хамгийн эхний зарчим бол: өглөөний хоолыг өөртөө

Өдрийн хоолыг найздаа

Оройн хоолыг дайсандаа гэх зарчим юм.

Бид энэ зарчмыг үл тоож өглөө өлөн хоосон гэрээсээ гарч харин орой бол цадталаа идэж өөрөө өөрсдөө өөрийн биедээ дайсагнадаг аж. Оройн 7 цагаас хойш идсэн хоол бол элэг, ходоод, гэдэс зэрэг дотор эрхтэнгүүдийн өвчлөх шалтгаан болдог. Буруу хооллолтоос болж хүний бие өвддөг ер үхэлийн дийлэнх шалтгаан нь буруу хооллолтоос үүсдэг байна.

Зажилж идвэл хоол, залгиж идвэл хор болдог учир үүнийг хооллох үедээ маш сайн баримтлавал зохино. Ямарч хоолыг сайн яаралгүй зажилж, буталж идэх нь эрүүл мэндэд гойд сайн.

Бүх эмийн эх бол ус ажээ. Тиймээс хүн өдөрт 2-2,5 л ус ууж байх ёстой аж. Өөрөөр хэлбэл шингэн зүйлсийг их хэрэглэх ёстой. Ус бага ууснаас болж бодисын солилцоо удааширч, цус өтгөрдөг байна. Энэ нь зүрх судасны өвчин үүсэхэд нөлөөлнө.

Янз бүрийн антибиотик химийн гаралтай эмүүд нь биеийн эд эсийг өвчний эс адил хордуулан бидний эрүүл мэндийг улам дордуулж байдаг бөгөөд эм бол нэг ёсны хорыг хороор дарж буй үйл явц юм.

Тиймээс аль болох эмнээс татгалзах буюу юу юуны духанд хүрэлгүй эмийн сан руу гүйдэг муу зуршлаасаа татгалзах хэрэгтэй.

Бидний бие организм маань өөрийн биеэ хамгаалах хүчирхэг тогтолцоотой бөгөөд үүнийг дархлаа гэж бид нэрлэдэг.

Бид энэ дархлаагаа зөв зохистой хөдөлгөөн, эерэг сэтгэл санаа, зөв хооллолтоороо дэмжээд өгвөл бидний бие организм өвчлөхгүй байх өөрийн дотоод бололцоотой, өвчилсөн тохиолдолд ч бидний бие ямарч өвчнийг ялж чадахгүй байна гэж байхгүй юм.

Эмч нар болон эмнэлгүүд тэр бүр бидэнд энэ нарийн учрыг хэлж өгдөггүй надад заримдаа бүр хэлж өгөх сонирхолгүй байдаг шиг санагддаг. Нэг бол тэд өөрсдөө ч энэ учрыг мэддэггүй байх. Хэн мэдлээ.

Анагаах ухааны эм тариа, эмчилгээ нь өвчнийг түр эдгээхээс биш бүр эдгээж чаддаггүй. Өөрөөр хэлбэл өвчнийг л анагаахаас биш өвчин үүсэж буй шалтгааныг нь анагааж чаддаггүй ажээ. Харин өөрийнхөө өвчнийг бүр эмнэлэгт очих хүртлээ хүндрээгүй байгаа үед нь буюу харьцангуй гайгүй байгаа дээрээ хөдөлгөөн, сэтгэл санаа, хоол гураваар эмчилвэл эмчилгээ үр дүнтэй байх бөгөөд төгс эдгэрэх боломжтой байдаг. Нэг ёсондоо эмгүй эмчилгээ л гэсэн үг юм даа.

Анагаах ухаан бол арга талын ухаан юм. Түүний үндсэн зорилго нь өвчнийг эдгээх бөгөөд нэг ёсондоо өвчнийг эдгээж өвчтөнийг аврах талыг гол болгодог. Егөөдөж хэлбэл өвчнийг ердөө л түр зууртаа янз бүрийн үнэгэн /зальтай/ аргаар аргалаад  байдаг.

Харин энэ ертөнтийн жам ёс нь арга билэг хосолж байж бүх юмс сая төгс төгөлдөр болдог байна. Тэгэхээр ананаах ухаан маань энэ арга талдаа хэтэрхий анхаараад билэг шинжээ орхигдуулаад байгаа хэрэг.

Тэр билэг шинж нь  эрүүл амьдрахад зайлшгүй хэрэгтэй арга ухаан болох хөдөлгөөн, сэтгэл санаа, зөв хооллолтын нууцууд юм.

Цааш үндсэн асуудалдаа оръё.

Мөн хоол хүнс нь хоорондоо харшилдана. Жишээ нь:

Тарваганы махыг архитай хольж болохгүй харшилдана.

Чихэрлэг зүйлсийг махтай холихгүй гэдсэнд хор болно.

Ногоо идэж байх үед зөгийн бал идэхгүй мөн хор болно гэх мэтээр

Ер нь бол зөв хооллолт нь бүхэл бүтэн цогц мэдлэг учир би бүгдийг нь бичиж амжихгүй. Энэ талаар Б.Гэрэлмаа багшийн хоол ба сэтгэл номыг уншихыг зөвлөе.

Олон төрлийн хоолыг нэг дор хольж идэх нь ер нь биед хортой. Хэхэртлээ идэж болохгүй /ходоодоо дүүртэл/ Ялангуяа орой унтахдаа цадталаа идэж болохгүй. Цадталаа идэх нь элэг цөсөнд шууд муугаар нөлөөлдөг байна. Цөсний чулуутай болно яваандаа ходоодны шархтай болж тэр нь даажирч ходоодны хорт хавдар болно.

Замбараагүй идсэн, буруу хооллосон зэргээс болж хүний бие асар их бохирддог бөгөөд тэр бохирдлынх нь хамгийн бидэнд мэдэгдэхүйц шинж тэмдэг нь яр шарх гарах зэргээр мэдэгддэг. Гэвч яр шарх гарч эхлэх үе нь бидний бие организм маань гүн бохирдолд орсон үед илэрдэг шинж тэмдэг бөгөөд үүнээс өмнө бидний ихэнх эрхтэн маань өвчилчихсөн байдаг байна.

Тухайлбал бохирдлоос болж юуны түрүүнд бөөр өвдөнө. Бөөр бол цусан дахь бөөрөнд дарамт учруулж энэ байнгын дарамт нь бөөрийг өвчлөхөд хүргэдэг байна. Яг л ийм замаар зөвхөн цусны бохирдлоос болж олон төрлийн өвчин үүсдэг.

Зүрх судасны өвчний гол шалтгаан бол судасны нарийсал юм. Судасны нарийслыг бий болгогч нь өөх тос мөн. Мал, амьтны гаралтай махны өөх тос нь цусыг бохирдуулагч гол хүчин зүйл юм.

Өөх тос нь судасны хананд наалдаж судасны уян хатан байдлыг алдагдуулсаныг судасны хатуурал гэнэ. Өөх тосноос үүсэх хортой нөлөөтэй холистерин нь судасны хананд наалдсаар байгаад судсыг улам нарийсгах бөгөөд энэ нь даамжирч судасыг бөглөдөг. Энэ судас бөглөрөх үйл явцыг бид цус харвалт гэдгээр нь сайн мэддэг.

Судасны хана нарийссанаар цусны даралт байнга ихэсдэг болно. Зүрх байх ёстой хэмжээнээсээ илүү томорч үйл ажиллагаа нь доголдож эхэлнэ.

Бохирдолыг хоолоор цэвэршүүлэх бүрэн боломжтой. Аль болох махан хоолноос татгалзаж, сүү цагаан идээ, үр тарианы гаралтай болон буурцагт ургамлын гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүн, жимс ногоог түлхүү хэрэглэх шаардлагатай.

Дүпүтэй буюу шар буурцагны ургамлаар хийсэн хоол бүр сайн. Зарим хүмүүс шар буурцаг органик биш гэдэг. Бид хүнсний бүтээгдэхүүн авахдаа тухайн бүтээгдэхүүн генийн инженерчлэлд орсон эсэхийг нь мэдэж байж худалдаж авах хэрэгтэй. Зовж олсон мөнгөөрөө зовлон худалдаж авах хэрэггүй гэдэг үг дэндүү үнэн. Органик болон органик бус хүнсийг ялган салгаж аль болох органик хүнсэнд мөнгөө зарцуулах нь зөв. Энэ зөвлөмж ч гэсэн шар буурцагт нэгэн адил хамаатай.

Мах бол уураг юм. Уураг нь махнаас гадна ургамлын гаралтай хүнсэнд ялангуяа шар буурцагт ихээр агуулагддаг.  Ямартайч мах замбараагүй хэрэглэхээ зогсоож ногоо, цагаан идээ түлхүү хэрэглэх нь зун цагт нэн тохиромжтой.

Зөв хооллолтын нэг чухал бүрэлдэхүүн хэсэг бол мацаг барих юм. Орчин үед 24 цаг юм идэхгүй байх нь сайн мацаг болно. Мацаг барихад бүх бие эрүүлжиж, хөнгөрдөг. Мацаг барина гэхээр гэнэт юм идэхгүй байх юм байна эсвэл хоолоо сойж өөрөө өөрийгөө зовоож дэглэх юм байна гэсэн сөрөг ойлголт түгээмэл байдаг бөгөөд үнэндээ тийм биш юм байна. Эхлээд 12 цаг юм идэхгүй байж ходоодоо суллаж сурна. Шууд юм идэхгүйгээр 24 цаг болно гэдэг бэрх тиймээс эхний ээлжинд зөөлөн мацаг барина. Жүүс уух, алим идэх, сүү уух зэргээр хоолноос 24 цаг ангид байж чадвал энэ нь зөөлөн мацаг болно. Яваандаа юуч идэхгүйгээр 24 цаг болдог болж мацаг барьж сурна. Мацагыг сард 2 удаа хийвэл үр дүнтэй.

Хүн эрт үедээ өвсөн тэжээлтэн байсан бөгөөд махан идэштэн байгаагүй байна. Энэ мэтээр эрүүл зөв хооллолтын талаар бичвэл бараг ном болохоор зүйл байна.

Бид эрүүл амьдрах арга ухаанд суралцах хэрэгтэй байна. ИОГ-ийн дасгал заадаг газар, бясалгал заадаг газар, зөв хооллолтын сургалтын газрууд манай хотод нэлээдгүй байна. Энэ газруудаар явахад миний хэрийн мэдлэгтэй болж амжина.

Ингэвэл эрүүл амьдрах төгс мэдлэгтэй боллоо л гэсэн үг. Эрүүл амьдрах бололцоо байна бүүр ямарч эмнэлэг, эмчилгээ, эм тангүйгээр шүү. Ингээд танд амжилт хүсье.

Дээд сургуульд заахаа мартдаг 11 зүйл

Дээд сургуульд заахаа мартдаг 11 зүйлийг Билл Гейтс ингэж хэлж байна. Үүнд:

1.    Амьдрал шударга бус үүнтэй эвлэр.

2.    Хорвоо ертөнц чиний сэтгэл санаа, өөрийгөө хүндэтгэх үзлийг нулимаад л хаячихна. Чиний сайн тал, нэр хүндийг зөвшөөрөхийн өмнө чамаас ямар нэгэн амжилт бүтээл шаардана.

3.    Сургуулиа төгсмөгц жилийн 1,000,000 төгрөгийн цалин авах магадлал бараг үгүй. Чи “гавъяа байгуулаагүй” цагт компаний дэд ерөнхийлөгч болохгүй.

4.    Хэрэв чи багшаа хатуу чанд, шаардлага өндөртэй гэж бодож байвал захиралтай болохоо түр хүлээсэн нь дээр. Багшаас ялгаатай нь захирал үүрэг даалгаврыг хэрхэн биелүүлснээс хамааран чамд мөнгө өгөх эсэхээ шийддэг.

5.    Зах дээр наймаа хийхийг өөрийн нэр хүндэд таарахгүй ажил гэж бүү бод. Чиний өвөг дээдэс ямарч ажлыг, ийм ажлыг ч сайхан боломж гэж үзэж хөлжиж чадсан түүхтэй.

6.    Бүтэлгүйтэх болгондоо эцэг эхээ буруутгах гэж бүү яар, бүү үглэ. Өөрийн бүтэлгүй яваад шантарч болохгүй. Харин алдаанаасаа суралц.

7.    Чамайг төрөхөөс өмнө эцэг эх чинь одоо чамд санагдаж байгаа шигээ ийм уйтгартай, сонирхолгүй хүмүүс байгаагүй. Тэд чамайг хүүхэд насаа санаа зовоох зүйлгүй өнгөрөөг гэж, чиний хувцас хунарыг угааж, чиний өөрийгөө өргөмжлөх чалчаа үгийг сонссоор ийм болсон юм. Тиймээс “гэрээ засаад төрөө засах”-ын өмнө өөрийнхөө өрөөг янзалж цэгцэлсэн нь дээр.

8.    Танай сургууль ялагчид, ялагдагсад гэж хуваагдахаа больсон. Зарим сургуульд муу дүн авахаа бүр байсан. Хичнээн л бол хичнээн удаа шалгалт шүүлэг өгч болно. Харин энэ бүхэн бодит амьдралтай огтхон ч адилгүй. Амьдралд чи ганц л удаа шалгалт өгнө гэж ойлгох хэрэгтэй.

9.    Амьдрал жилийн 4 улиралд хуваагдахгүй. Түүнд зуны амралт гэж үгүй. Маш цөөн ажил олгогч чамайг өөрийн “би”-гээ олоход тусална. Үүнийг ч хувийн чөлөөт цагаар амжуулах ёстой.

10. Бодит амьдарлыг зурагтаар үзүүлж байгаатай бүү андуур. Амьдрал дээр хүмүүс ихэнх цагаа кафед бус, ажлын газраа өнгөрөөдөг.

Эцсийн зүйл:

11. Нүдний шилтэй “онцчуудтай” сайн харилцаатай бай. Хожим тэдний нэг чиний дарга болох магадлал өндөр. 

JCI Mongolia байгууллагын тухай

Залуу хүн бүрийн мэдэж байвал зохих бас болж өгвөл гишүүнээр нь элсчихмээр олон улсын нэр хүндтэй залуучуудын байгууллагыг танилцуулж байна. Энэ байгууллагын үнэт зүйл нь үнэхээр гайхалтай бас үнэн.

Алсын хараа

Идэвхтэй, залуу иргэдийн дэлхийд тэргүүлэгч сүлжээ байх

Эрхэм зорилго

Эерэг өөрчлөлт бүтээх хөгжлийн боломжийг залуучуудад олгох

Итгэл үнэмшил

Итгэл үнэмшил хүний амьдарлыг утга учир, зорилготой болгоно гэдэгт

Ахан дүүсийн барилдлага улс үндэстний хилийг даван гарна гэдэгт

Эрх чөлөөт хүмүүс эдийн засгийн шударга ёсыг тогтооно гэдэгт

Хувь хүнээр бус хуулиар зохицуулагддаг засаг төртэй байна гэдэгт

Энэ ертөнцийн эрхэм баялаг хүний мөн чанарт оршино гэдэгт

Хүн төрөлхтөний төлөө зүтгэх ньамьдарлын хамгийн чухал үйлс мөн гэдэгт бид итгэдэг

Бизнес хамтын ажиллагаа: Олон улсын арга хэмжээ, сургалт хөтөлбөр, уулзалтанд оролцох, зохион байгуулах замаар гишүүд бизнесийн харилцаа холбоогоо өргөжүүлэх, бизнесийн шинэ санаа олох, олон улсын хэмжээнд мэдээллээ солилцох, хамтарсан бизнес эрхлэх, дэлхийн шилдэг аж ахуй нэгж, байгууллагад айлчилж туршлага солилцох боломжоор гишүүдээ хангах.

Олон улсын хамтын ажиллагаа: Олон улсын чуулга уулзалт, сургалт, академи, болон үндэсний байгууллагуудын хамтарсан төсөл хөтөлбөрүүдээр дамжуулан олон орны залуучуудтай нөхөрлөн, дэлхийн бус

ад орны соёл, зан заншилтай танилцахын зэрэгцээ далхий нийтийн тулгамдсан асуудлууд тэдгээрийг шийдвэрлэх гарц боломжийг хамтдаа эрэлхийлэх, гар бие оролцох боломжоор гишүүдээ хангах

Эрүүл амьдарлын 3 тулгуур /Хоёр дугаар хэсэг/

Хоёрдугаар хэсэг: Сэтгэл санаа чухал

Хүн бол сэтгэлийн амьтан. Сэжгээр өвдөж, сүжгээр эдгэрдэг гэж монголчууд ярьдаг. Эрүүл амьдрахад сэтгэл санаа маш чухал юм. Сэтгэл санаагаа амгалан тайван байлгах нь өвчлөхгүй байхын үндэс мөн. Сэтгэлийн муу сөрөг хөдлөлүүд нь хүний бие эрхтэнд шууд муугаар нөлөөлж өвчлүүлдэг.

Уурлах, бухимдах, айх, гомдох, гутрах, аливаа юманд санаа зовох зэрэг нь хүний бие организмыг өвчлүүлэхээс гадна асар их муу энергээр тухайн хүндээ сөрөгөөр нөлөөлж байдаг. Сүүлийн үед энерги гэж их яригдах болсныг анзаарч байгаа байх. Чухамдаа тэрхүү сайн ба муу энерги нь хүнд сайн ба муугаар нөлөөлдөг байна. Сэтгэлийн сайн ба муу хөдлөл нь сайн ба муу энергийг үүсгэн бий болгодог аж.

Элэг уур даадаггүй эрхтэн гэнэ. Огцом уурлаж бухимдах нь элгэнд шууд муугаар нөлөөлж, элэгний хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулдаг байна.

Үргэлж аливаа зүйлд санаа зовж айдас, хүйдэстэй явдаг хүмүүсийн бөөр муу байдаг байна. Аливаа зүйлд харуусдаг, гомддог хүмүүсийн дэлүү, ходоод өвчлөмтгий байдаг байна.

Гутранги үзэлтэй хүмүүсийн уушиг муу байдаг гэнэ. Энэ нь даамжирч зүрх судасны өвчинг үүсгэдэг байна.

Үүнээс үзэхэд сэтгэлийн муу хөдөлгөөнүүд нь үргэлж эзэн биеэ хорлож байдаг байх нээ.

Аливаа хүнд гомдох, уурлах, үзэн ядах зэрэг сэтгэлийн сөрөг хандлагууд нь эзэн биеэ хордуулаад зогсохгүй эзэн биеийнхээ сайн энергийг сорж, устгаж улмаар муу энергийг үйлдвэрлэн гаргадаг гэдгийг сайн ойлгох хэрэгтэй. Ер нь энерги судлаачид аливаа муу энерги хүний өвчний эх үндэс болдог гэж тайлбарладаг бөгөөд энэ нь зайлшгүй үнэн юм.

            Элэг оюун ухаан хоёр холбоотой ажээ. Муу зүйлийн талаар бодоход элэг шууд хямардаг байна. Монголчууд “элэг эмтрэх”, “элэг зүрхний шаналал” гэх мэтээр сэтгэлийн муу хөдөлгөөнүүдийг элэгтэй холбосон байдаг нь оргүй зүйл биш юм.

Тархинд бодогдсон муу бодлууд нь хортой бодис ялгаруулж ялгарсан бодис нь элгийг хордуулдаг байна. Элэг өөрөө хүнийг биеийн хорыг цэвэршүүлэн шүүдэг эрхтэн бөгөөд тархинаас ирэх хорыг цэвэршүүлж дийлэхээ болиод ирэхээр түүнийг шууд цусанд нийлүүлж эхэлдэг байна. Цусаар дамжсан хор нь юуны түрүүн зүрх судсанд муугаар нөлөөлнө. Гэх мэтээр хүний өвчин эмгэг зарим тохиолдолд 100% сэтгэл санаанаас болж үүсдэг ажээ.

Өвчний нэг шалтгаан бол зайлшгүй сэтгэл санаа тань учир өвдөхгүйн тулд та  юу ч болж байсан сэтгэл санаагаа тайван байлга. Таны өвчний гол шалтгаан бол хэн нэгэнд гомдох, уурлах, бухимдах, аливаа зүйлд шаналж санаа зовоод байдгаас чинь эхтэй гэдгийг сайн бодоорой.

            Тэгвэл сэтгэлээ яаж амар тайван байлгах вэ?

            Хүнд гомдохгүй, уурлахгүй байж болох уу?

            Болно оо. Аливаад зөв хандаад ирэхээр аяндаа сэтгэл зөвийг бодоод эхэлнэ. Буруу дадал зуршлаасаа хагацахад тийм хэцүү биш.

Бурхан багш хэлэхдээ аливааг зөв талаас нь бодоод, зөв үг яриа хэлж, зөвийг үйлдээд байвал сэтгэл номхорч, амгалан тайван болно гэж хэлсэн байдаг. Сэтгэл санааг тайван амгалан болгож, сэтгэлийн сайн энергийг бий болгоход дараах зүйлс тусална.

Үүнд:

Ø  Бусдад үргэлж баярлаж талархаж байх

Ø  Бусдыг танд муу зүйл хийсэн ч гомдоосон ч өршөөж уучлаж байх

Ø  Бусдыг хариу нэхэхгүй хайраар хайрлаж, туслаж байх

Ø  Өөрийн хийсэн гэм нүглээ наминчилж, гэмшиж бурханаас өршөөн нигүүлсэхийг гуйх

Ø  Үргэлж инээмсэглэж, баяр баясгалантай байх зэрэг болно.

Бусдаас аль болох муу зүйлийг нь олж харах биш аль болох сайн талыг нь олж харж түүнд нь баярлаж талархах хэрэгтэй.

Хүнд гомдож уурлах, хүнийг үзэн ядаж, элдвээр харааж огт болохгүй. Тэр хүн танд хичнээн муу зүйл хийж байсан ч, байгаа ч тэгж муугаар бодож, харааж болохгүй харин өршөөж уучлах хэрэгтэй. Муу хүмүүс байгаа бол тэдгээр хүмүүсээс аль болох холдох хэрэгтэй.

Аливаа зүйл хүнд заавал сайн ба муугаар нэгэн зэрэг нөлөөлдөг юм. Хүн таныг гомдоовол танд гомдох сэтгэл мөн баярлах сэтгэл нэгэн зэрэг төрдөг харин хүмүүс тэр баярлах шалтгааныг нь олж хардаггүй юуны түрүүнд гомдож байдаг. Баярлах шалтгааныг болон тухайн хүнээ өршөөж уучлах шалтгааныг  юун түрүүн олж хар.

Хүнд өгсөн бурханы захиа даалгавар бол бусдыг хайрлаж энэрэх нигүүлсэх сэтгэлээр бусдад хандаж сураарай гэсэн захиа даалгавар юм. Харамсалтай нь бусдыг байтугай өөрийгөө ч хайралдаггүй, бүр үр хүүхэд хань ижлээ хүртэл хайраар дутаадаг ажээ.

Товчхондоо бол хүнийг хайрлаж суртал нь бурхан хүнийг дахин дахин энэ орчлонд төрүүлж зовоодог ажээ.

Хувиа хичээх, бусдыг үл хайрлах, үл хүндэтгэх, энэ орчлон ертөнцийг болон хүмүүсийг, амьдарлыг хар муугаар бодох, тайлбарлах, үзэн ядах мөн бурханыг үгүйсгэх, хайрыг үгүйсгэх зэрэг нь хамгийн том нүгэл юм.

Энэ орчлон хорвоо хайрын үрээр бүтэж, хайрын  хүч ивээлээр оршин тогтнодог. Гэтэл хүмүүс бие биеэ хайрлахын оронд улам бүр зовоосоор байдаг. Ер нь бол энэ бүхэн зовлонгийн шалтгаан болой.

Хорвоо ертөнц биднийг хайрладаг учир амьсгалах агаар, ус, нар, хоол хүнс, байгаль дэлхийг харамгүй бидэнд өгч биднийг амьдруулж байдаг бөгөөд биднийг бусдыг хайрлаасай, хайрыг харамгүй бусаддаа түгээж байгаасай гэж байнга хүсдэг ажээ.

Гэвч хүнээс ямарч хариу нэхэлгүй зүгээр л хайрлаад байх хэцүү юм. Хэрвээ тийм болчихвол бурханы хутгийг олж энэ орчлонд дахин дахин төрж зовохоо больж  диваажинд төрдөг ажээ.

Сэтгэлээ ариун хайраар бялхуулах хамгийн сайн сургуулилт бол бясалгал аж. Бясалгалын хүчээр хүн өөртөө бодь сэтгэлийг үүсгэж, орчлонгийн элдэв зовлонгоос хялбар хагацаж сэтгэлийн амар амгалан бурханы хутгийг олдог аж. Тиймээс болж өгвөл бясалгалаар хичээллэх нь зөв. Насны нар хэвийж буй хүнд бол энэ бүр чухал.

Төгсгөлд нь танд би жишээ болгож РИККИ бясалгалын 5 зарчмыг санал болгоё.

1.      Би өнөөдөр юунд ч уурлахгүй.

2.      Би өнөөдөр юунд ч ñàíàà çîâохгүй.

3.      Би өнөөдөр эöýã ýõ, áàãø, îéð äîòíî õ¿ì¿¿ñээ õ¿íäýòãýж, тэдэнтэй эелдэг зөөлөн харьцана.

4.      Би өнөөдөр надад тусалсан бүхэнд талархаж, баярлалаа гэж хэлнэ.

5.      Би өнөөдөр өөрийнхөө болон бусдын төлөө үнэнчээр хөдөлмөрлөнө.