Улс төрийн нэгжээс эдийн засгийн нэгж рүү

Би өөрөө бол Ардчилсан хувьсгал болж байх үед дөнгөж 4 настай байсан болохоор тухайн үед болсон үйл явдлыг нүдээр үзэж чихээр сонсох бядгүй балчир байж. Харин ухаан сууж хүний үгийг амтархан сонсох дуртай болсон үедээ настай голдуу хүмүүс энэ хэдэн "Ардчилал" гэж ярьсан амьдрал мэдэхгүй хүүхдүүд болж бүтэж байсан нийгэм журмыг болохыг нь байлгачихлаа гэж ярихыг бишгүйдээ нэг сонссон юм. Ухаандаа хөгшчүүл Ардчилсан нийгэмд дургүйцдэг байсан юм уу даа. Харин өөр нэг хэсэг нь хуучин нийгмийн үед эрх чөлөөгүй ба Их Орос гүрний колони байсан учраас их хэцүүхэн байсан талаар ярьдаг. Хуучин нийгмийн үеийн бүх зүйлийг болж бүтэхгүй, үр ашиггүй зүйл хэмээн үгүйсгэж ямар ч урьдчилсан бэлтгэлгүйгээр нийгмийг үндсээр нь богино хугацаанд огцом өөрчилсөн нь Монгол улс бүхэлдээ хэсэг хугацаанд "шок"-ын байдалд орох үндсэн шалтгаан болсон нь ойлгомжтой. Нэг үеэ бодвол одоо монгол хүн, монгол улс хөгжил цэцэглэлтийн замдаа орж, дэвшин дээшилсэн нь харваас мэдэгдэхээр байв ч зарим нэг зүйл дээр ахиж дэвшиж чадахгүй байгаа нь нүднээ илт харагдана. Бүр зарим салбараа Соц нийгмийн үеийнхээс ч дордуулан унагасан нь басхүү нүднээ илт байх баримт юм. 
Нэгдэл ба Ардчилал: 1950-иад онд анх Нэгдэлжих хөдөлгөөн үүсч хувийн малыг бүгдийг нь нийгмийн болгосон үйл явдал нь малчидын зүгээс багагүй саадтай тулж байсан ч нийгэмд бий болсон айдасын хүчээр коммунист Засаг төрийн энэ бодлого шийдвэр онцын саадгүй хэрэгжсэн байна.
Нэгдэлжих хөдөлгөөн ялсаны дараа монгол улсын Засаг захиргааны нэгж болсон "Сум" нь улс төрийн шинжтэй Засаг захиргааны нэгж гэхээс илүүтэйгээр Аж ахуйн шинжтэй эдийн засгийн үүрэг роль бүхий нэгж болсон байна. Одоогийнхоор бол нэг сум нь хувь нийлүүлсэн нэг компани маягын зүйл байж л дээ. Мэдээж социалист нийгмийн нэг хэсэг тул ашиг олохын тулд биш буюу зах зээлийн бус зарчим дээр үйл ажиллагаа нь суурилж байсан. Сайн муу хэлдэг ч "Нэгдэл" бол Монголын хөдөөг шинэ түвшинд гарган хөгжүүлэхэд хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэсэн алдар гавъяатай байгууллага юм. 
Шинэ зууны хөдөөгийн хөгжил ямар байх талаарх дорвитой төсөөлөл өнөөгийн улс төрчдөд  хараахан алга. Саяхан өргөн баригдсан Үндсэн хуулийг өөрчлөх хуулийн төсөлд Орон нутаг хэтэрхий улс төржих болсон учраас ИТХурлын төлөөлөгчидыг аливаа улс төрийн Намаас нэр дэвшүүлэхгүй байхаар тусгасан нь нэг талын ахиц дэвшил мөн боловч энэ нь хөдөөд байгаа хөгжлийн асуудлыг шийдэх гарц биш. 
Одоогийн хуулиар бол хөдөөгийн Засаг захиргааны нэгж нь хэт улс төрийн шинжтэй байгааг би хүлээн зөвшөөрнө. Энэ байдал нь хий улстөржих, талцах хуваагдах, эв нэгдэлгүй болж улс төрчид орон нутгийн нийтлэг эрх ашгийн төлөө явах бус хувийн буюу хэсэг бүлэг этгээдийн эрх ашгийг илүү дээр тавих байдалд хүргэсэн. Цөөхөн хүн амтай сумын хувьд хэтэрхий улс төржих нь асуудлыг улам хурцатгахаас биш зөв замаа олоход нь тус болж чадахгүй байгаад хамаг учир байна. Үүнд бас төлөөллийн ардчилалын завхрал гүн гүнзгий нөлөөлнө. Цөөн хүн амтай бөгөөд уг гарвал удам угсааны хувьд нэн ойр төрөл болох нэг сумынхан дунд цэвэр улс төр байх үндэслэл их хомс. Хэн илүү боловсролтой вэ?  Хэн илүү юм хийж чадах чадвартай вэ?  хэн илүү сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртэй вэ? гэдгээс илүү ах дүү хамаатан садан, танил найз нөхөд, мөнгө, хувийн эрх ашиг гэх мэт зүйлс нь улс төрийн сонголтонд нь илүү нөлөөлнө. 
Монголын зарим сумын иргэд бараг бүгдээрээ хоорондоо ах дүү байдаг ялангуяа говийн суманд энэ байдал илүү түгээмэл юм. 
Миний бодлоор хуучин туршлага дээрээ үндэслээд сумыг илүү үр ашигт суурилсан эдийн засгийн нэгж болгох нь илүү хөгжилд нийцсэн шийдэл байж болох юм. 
Одоогийн сумын Засаг дарга нь сум, нэгдэлийн дарга гэдэг статустай болж улс төрийн гэхээсээ илүүтэйгээр эдийн засгийн хөгжилд гол анхаарлаа хандуулах учиртай юм. Сумын иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэл эрхлэх, ашиг олох гэх мэтэд илүү анхаарал хандуулж, сумынхаа иргэдийг нэгтгэн зохион байгуулж, манлайлж ажиллах тэр талын мэдлэг боловсролтой хүнээр удирдуулах сонирхолтой болох юм. Улсаас тэжээж тэтгэх бодлогоо хумиж өөрийг нь бие даалгах, өөрөө өөрийнхөө нөөц бололцоогоо ашиглан хөгжих боломжоор нь хангах гэх зэрэг асуудлыг шийдвэрлэвэл эерэг өөрчлөлт гарна гэж найдаж байна. 
Харин төлөөллийн байгууллага болох сумын ИТХурлыг Нэгдэлийн төлөөлөн удирдах зөвлөл болгон өөрчилж Нэгдэлийн даргын үйл ажиллагаанд хяналт тавих юм. Нэгдэлийн даргыг сумын иргэд шууд сонгох нь илүү зохимжтой бөгөөд ингэснээр шууд ба төлөөллийн Ардчилалыг хослуулах юм. 
Асуудлыг илүү ойлгомжтой болгохын тулд загварчилая.
Нэг сум нь бүхэлдээ нэг "Нэгдэл" буюу Хувьцаат компани байна. Сумын бүх хөдөлмөрийн насны иргэд тухайн компаний хувь нийлүүлсэн хувь нийлүүлэгчид. Нэгдэл нийт сумын иргэдийн дундын өмч бөгөөд нэгдэлд хувь нийлүүлэгчид харилцан адилгүй хувь эзэмшиж болно. Сумын иргэдэд хөрөнгө байхгүй учир анхны хөрөнгийг буюу хамгийн доод тал 100 сая төгрөгний эхлэлтийн хөрөнгийг улсаас маш бага хүүтэй, олон жилийн хугацаатайгаар зээлнэ. Бас тодорхой хэмжээний буцалтгүй тусламж үзүүлж болно. Ингээд иргэд Нэгдэлийн даргаа шууд сонгож тэрхүү хөрөнгөө яаж өсгөхөө шийднэ. Харин сумын ИТХурлыг Удирдах зөвлөл болгон өөрчилж Удирдах зөвлөл нь нэгдэлийн даргад хяналт тавьна. Үүнийг шууд ба төлөөллийн Ардчилалыг хослуулан хэрэглэсэн зэрэгцээ засаглал гэж нэрлэж болно. Суман дахь Засаг даргын тамгын газар нь Нэгдэлийн даргын ажлын алба болох юм. Нийгмийн шинжтэй байгууллагууд болох сургууль цэцэрлэг, эмнэлэг зэрэг нь одоо байгаа статусаараа явна. Эдгээр бүтэц хэвээрээ байхаас гадна сумын ЗДТГазарт харьяалагддаг Багийн дарга, Иргэний бүртгэл, татвар, даатгалын гэх мэт ажилчид нь хуучнаараа хэвийн үйл ажиллагаагаа явуулна. 
Ингэснээр сум нэгдэлийн дарга нь сумынхаа эдийн засгийн хөгжилд илүү анхаарах боломж үүснэ. Сум нэгдэлийн даргын үйл ажиллагаа сайн ба муу байгааг үнэлэх илүү бодит үнэлэмжтэй болно. Хэрвээ нэгдэлийг үр ашигтай удирдаж сумын иргэдийн амьдрал ахуйг өөднө татаж чадахгүй болж сонгуулиар сольж болно.
Монгол хүний оюун ухаан, мэдлэг чадварын боломжыг илүү их ашиглах үр ашигтай нийгмийн бүтцийг бий болгох нь илүү чухал болсон өнөө цаг үед бид улс төрийн талцал тэмцэлээс ангижирч, нэг нэгнийгээ хэмлэж хохироож амьдрах биш нэг нэгэндээ хэрэгтэй ашигтай байх зарчимыг баримталж хөгжилийн замаа сонговол илүү үр дүнд хүрнэ гэдэгт би итгэдэг. Монгол улсаа хөгжүүлэе.