Асуудлыг шийдэхийн тулд маш олон хүн цуглуулах нь нэн төвөгтэй бөгөөд шийдвэр гаргах хурд удаан байдаг зэргээс шалтгаалан тодорхой бүлэг хүмүүсийг төлөөлүүлэн хэн нэгнийг сонгуулж, шийдвэр гаргах үйл явцад тэрхүү сонгогдсон төлөөлөгчийг оролцуулсанаар түүний саналыг түүний төлөөлж ирсэн бүлэг хүмүүсийн санал хэмээн ойлгож шийдвэр гаргахыг Төлөөллийн ардчилал гэж нэрлэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл Өмнөговь аймгийг УИХуралд төлөөлөх нэг л хүн байна. Өмнөговь аймаг 60,000 хүн амтай учир тэрхүү 60,000 хүн амын санаа бодол хүсэл зоригийг ганцхан хүн улсын хэмжээнд төлөөлж байгаа гэсэн үг. Үндсэн логик нь энэ. Гэвч мэдээж тэр 60,000 хүн бүгдээрээ нэг санаатай нэг хүсэл зоригтой байгаад тэрхүү Төлөөлөгчөө дуу нэгтэй сонгож явуулсан уу? гэвэл тийм биш юм. Төлөөлөгчөөр сонгогдсон хүн нь сонгуулийн үр дүнгээр буюу нийт сонгогчидын олонхын саналыг авсан учраас л ирсэн хэрэг. Нөгөөтэйгүүр цөөнх болсон хэсэг сонгогч нарт тухайн хүний үзэл бодол, ажлын хөтөлбөр нь таалагдаагүй учир түүнийг сонгоогүй ба тухайн төлөөлөгч цөөнхийг тэдний саналаар төлөөлөөгүй болно. Гэвч мөнөөх төлөөлөгч УИХуралд санал өгөхдөө нийт 60,000 сонгогчидынхоо өмнөөс дуртайяа, бардам, ялагчийн дүрээр санал өгч төлөөлдөг авай.
Төлөөллийн ардчилалд сул тал бий. Харин монголын улс төрийн амьдралд төлөөллийн ардчиллын сул тал нь бүр завхрал болж хувирчээ. Угаасаа Ардчилсан төрийн тогтолцоо нь төрийн төгс загвар биш гэдгийг нийтээр хүлээн зөвшөөрдөг. Төлөөллийн ардчиллын сул талыг буюу түүний алдаа завхралыг багасгах арилгах талын аргыг эрэн хайж түүнийг хууль, эрх зүйн зохицуулалттайгаар хязгаарлахгүй бол Монголын төр доройтсоор байх болно. Хэдэн жишээ татахыг хүсч байна. Доор дурдах жишээ нь УИХурлын түвшинд болдог үйл явдалтай тун төстэй болохыг уншигч та мэргэн оюундаа өөрөө тунгаан бодно буй заа.
Тохиолдол 1.
Нэгэн сумын ИТХурлын сонгуулийн үр дүнгээр нийт 21 төлөөлөгчөөс Ардын намын төлөөлөгч 13, Ардчилсан намын төлөөлөгч 8 сонгогдсон байв. Төлөөлөгчидын анхны хуралдаанаар ИТХурлын даргаа сонгож дараа нь сумын Засаг даргаа сонгох болоход хачирхалтай нь цөөнх болсон Ардчилсан намын дарга нь Засаг даргаар сонгогдов. Үнэмлэхүй ялалт байгуулсан Ардын намын дарга шоконд орсон нь ойлгомжтой. Сонгуулийн дараа сүртэй ялалтын баяр хийж өөрийгөө аль хэдийнээ Засаг дарга болсонд тооцсон хүнд бол мэдээж хүнд ялагдал. Цөөнх болсон намын дарга Сумын Засаг даргаар томилогдох нь тэр. Энэ тохиолдолд улс төрчид шалтгааныг нь урвагчидаар тайлбарлана. Дор хаяж 3 Ардын намын төлөөлөгч сөрөг намынхаа даргыг дэмжсэн санал өгсөн байж таарлаа. Гэхдээ хэн бэ гэдэг мэдэгддэггүй ялангуяа хурал болж байх үед. Учир нь асуудлыг нууц санал хураалтаар шийдэж байгаа.
Үл итгэлцэл, хардалт, гомдол цөхрөл үүснэ. Нам дотроосоо хагарах, журмын нөхөддөө үл итгэх, хувийн ашиг хожооны төлөөх урвалт энэ бүхэн монгол дахь улс төрийн намыг хүчгүй болгож байгаа гол хүчин зүйл мөн.
Тохиолдол 2.
Нэгэн аймгийн ИТХурлын сонгуулийн үр дүнгээр Ардчилсан нам 31 суудлаас 21 суудал авч, харин Ардын намынхан энэ удаа 10 суудал авсанаар цөөнх боллоо. Энэ ялалт болт Ардчилсан намынханы хувьд гайхалтай ялалт бүр үнэмлэхүй шүү. Харин ИТХурал болоход Ардчилсан нам дотроо 2 хуваагдсан учир намын даргаа Засаг дарга болгохгүй байх шинж бүрдээд байв. Мэдээж урдчилсан нууц уулзалтууд болж хуйвалдаан хэдийн хийгдсэн нь тодорхой. Хурал болоход Ардчилсан намын 21 төлөөлөгч хоёр хуваагдаад байсан учир олонх болохын тулд Ардын намын 10 төлөөлөгчөөс аль болох олныг өөртөө татаж чадсан тал нь өөрийн хүнийг аймгийн Засаг дарга болгох боломжтой юм. Мэдээж эрх баригч нам нь дотроо хоёр хуваагдсан явдал нь цөөнх болсон хүмүүст "Хүрд эргүүлэх алтан боломж" олгоно. Аль их мөнгө өгсөн, аль өндөр албан тушаал амласан талд нь орох нь хөөрхий цөөнх болсон төлөөлөгчидийн хувьд ёстой л "Тэнгэрийн умдаг" атгахтай адил болж хувирах нь тэр. Энэ тохиолдолд зарим нэг урвагчидын хувьд бараг ялсанаас ялагдсан нь дээр ажгуу.
Улс төр улам бохир заваан, хуйвалдаан, хор найруулалт, урвалт шарвалтаар дүүрч байгаа гэдэгтэй та санал нийлэх байх. Намд итгэх иргэдийн итгэл буурч, сүүлийн сонгуулиудын сонгогчидын ирц тогтмол буурч байгаа нь төрийн доройтож байгаагийн шинж болов уу.
Энэ мэт хөгийн улс төрөөс ангижирч, Монголын төрийг Түгжилүүдээс чөлөөлөх боломж байхгүй юм гэжүү.
Хариулт нь мэдээж Тийм боломж бий.
Төлөөллийн ардчиллын завхрал нь үндсэндээ хоёр хүчин зүйлээс шалтгаалж байгаа. Завхруулагч хүчин зүйл: Энэ нь голдуу гадаад хүчин зүйл. Өөрөөр хэлбэл улс төрийн нам, зүтгэлтэнд гаднаас ямар нэгэн арга хэрэгсэл ашиглан нөлөөлөх үйл явдал. Авилгадах, дарамтлах /шантаажлах/, элдэв амлалт өгөх гэх мэт ....
Завхрагч хүчин зүйл: Энэ нь голдуу хувь хүний ёс зүйтэй холбоотой дотоод хүчин зүйл. Шууд хэлэхэд улс төрчид хувийн эрх ашгийн үүднээс улс эх орныхоо нийтлэг ашиг сонирхолоос урвах, нам, улс төрийн хүчнийхээ эсрэг урвах, авилга авах, хууль бусаар хөрөнгөжих гэх мэтээр амар хялбар аргаар амьдрах, баяжих гэсэн хувиа бодсон хүний үйлдэлээс болсон завхрал юм. Эх орон, ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө өргөсөн тангарагаасаа няцаж урваж, хувийн эрх ашгаа илүү тавих улс төрийн гажуудал.
Дээр дурдсан хоёр зүйл нь аль ч улсын улс төрийн амьдралд ажиглагддаг зүйл. Гэхдээ улс орныхоо нийлэг эрх ашгийг хамгаалахын тулд дээрх хоёр хүчин зүйлийн хор хөнөөлийг багасгах, хазаарлах хуулийн зохицуулалт, хамгаалалтыг хийж болно. Хийх ч ёстой. Хийгээд зогсохгүй бүр байнга тэрхүү хамгаалалтаа сайжруулж байх ёстой. Энэ процесс монголд хийгдэхгүй байна.
Нэгэн жишээ санал болгоё.
Туршлагаас үзэхэд голдуу Гүйцэтгэх Засаглалын тэргүүнийг сонгох явцад энэхүү завхрал илүүтэй харагддаг учраас энэ жишээн дээр ажиллая.
Заавал Үндсэн хуулийг өөрчлөнө гэхгүйгээр дэд хуулиар энэхүү асуудлыг шийдээд явчих боломж байна гэж би боддог.
Сонгууль дуусахаар сонгогдсон төлөөлөгчид хуралдаж Ерөнхий сайдыг томилдог явдал нь Ард түмний сонголтыг УИХурал баталгаажуулж сонгодог эсвэл сольж сонгодог тийм нэг давхардсан сонгох үйлдэл болж байна. Өөрөөр хэлбэл Ард түмний нэгэнт хийсэн улс төрийн сонголтыг өөрчлөх эс өөрчлөх эрх мэдлийг УИХурал өөртөө бий болгожээ. Энэ байдал нь урвагчдад том боломж олгосон, төрийг завхруулах сулруулах нөхцөл нь болж байна.
Авах арга хэмжээ буюу шийдэл:
-Сонгуулийн үр дүнгээр олонх болсон Намын даргыг шууд Ерөнхий сайдаар томилогдсонд тооцох. Намын дарга Ерөнхий сайдын ажлыг хийж байгаад нас барах, хэрэгт холбогдох, өвчиний улмаас албан үүргээ гүйцэтгэх боломжгүй болсон үед шууд намын дэд дарга нь Ерөнхий сайд болох.
-Зөвхөн Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүнийг сонгох үед улс төрийн аль нэгэн намын төлөөлөгч өөр бусад хүчинг дэмжих буюу өөрийн намын бодлогыг эсэргүүцэхийг хориглох,
-Нууцаар санал хураахыг хориглох бүх түвшинд /зөвхөн тухайн тохиолдолд/гэх мэт ... Үүнээс илүү олон хувилбар бичиж болох боловч нийтлэл маань хэт нуршуу болох тул үүгээр хязгаарлая.
Яг яаж шийдэх вэ? гэдэгт үүнээс өөр найруулга байж болох боловч үндсэн гол зарчим нь төлөөллийн завхрал гарч аль нэг урвагчаас болж Монгол улсын болон орон нутгийн нийтлэг эрх ашиг хохирч болохгүй гэдэг зарчим гэдгийг онцгой анхаарах хэрэгтэй.
Үүнээс гарах сайн үр дүн: Асуудлаа нам дотроо шийдэхгүйгээр түүнийгээ УИХурлын танхимд шийдэх гэж зүтгээд үр дүнд нь улс орон хохирдог жишиг тогтохоос сэргийлэх.
Ганц нэг буюу цөөхөн улс төрч тоглолт хийж хувийн ашиг хонжоо олохоос сэргийлэх.
Хамгийн чухал зүйл нь хүн хүндээ итгэдэг болно. Нам доторх улс төрийн итгэлцэл бий болно. Засгийн газар тогтворжино. Нам бэхжинэ, хөгжинө. Урвалт, шарвалт, өсөрхөл, гомдол зэргээс болж Монголын төр, монголчууд хохирохгүй.
Нэр дэвшигчидийн чанар сайжирна. Учир нь өөрийнх талын бөгөөд өөрт нь үхэтлээ үнэнч байдаг л бол тэр нэр дэвшигч нь ямар дүлзэн байх нь хамаагүй болчихоод байгаа өнөөдрийн нөхцөл байдалд бол сайнаар нөлөөлнө. Сайн хүмүүс улс төрд орж ирвэл төр аяндаа цэвэрших биз.
Уламжлал: Өнөөдөр Их Эзэн Чингис хааны маань төрсөн өдөр. Их хаан маань өөрийн ихэс дээдэс ноёндоо үнэнч бус хүнийг буюу хувийнхаа эрх ашгийн төлөө урвадаг урвагч нарыг хамгийн муу үйл хийсэн хэмээн үзэж, үзэн ядах төдийгүй даруй цаазлан хороодог байсаныг та бүхэн бэлхэнээ мэднэ буй заа. Монгол төрд энэхүү уламжлалыг эргүүлэн авч хэрэглэх зайлшгүй шаардлага өнөө үед бий болжээ.
2015.11.12
Их хааныхаа Төрсөн өдөрт зориулав. Бичсэн: Б.Оюунсуртал
No comments:
Post a Comment